โครงสร้างและองค์ประกอบของเซลล์ (Cell Structure and Organelles)

[1]

โครงสร้างของเซลล์ประกอบด้วยส่วนประกอบที่สำคัญ ดังนี้

1. ส่วนห่อหุ้ม หมายถึงโครงสร้างที่ห่อหุ้มไซโทพลาซึม และองค์ประกอบของเซลล์ ทำให้เซลล์ให้คงรูปร่างและแสดงขอบเขตของเซลล์ ประกอบไปด้วย

1.1. ผนังเซลล์: เป็นชั้นที่ล้อมเซลล์ซึ่งอยู่ถัดจากชั้นของเยื่อหุ้มเซลล์ พบในพืช แบคทีเรีย และฟังใจ ไม่พบในเซลล์สัตว์และโพรติส

a. พืช – เซลลูโลส
b. แบคทีเรีย – เปปทิโดไกลแคน
c. ฟังไจ – ไคติน

1.2. เยื่อหุ้มเซลล์: เป็นเยื่อหุ้มที่อยู่ถัดจากผนังเซลล์ ทำหน้าที่เป็นเยื่อเลือกผ่านในการคัดกรองสารเข้าสู่เซลล์ โครงสร้างประกอบด้วย ไขมัน และโปรตีน

*** โครงสร้างของเยื่อหุ้มเซลล์ที่ได้รับการยอมรับคือ Fluid mosaic model

2. นิวเคลียส (Nucleus): เป็นที่อยู่ของสารพันธุกรรมและควบคุมการแสดงออกของเซลล์ ประกอบไปด้วย

2.1. เยื่อหุ้มนิวเคลียส ทำหน้าที่เป็นฉนวนทางชีวภาพแยกนิวเคลียสกับไซโตซอล มี nuclear pore เป็นทางเข้าออกของสารเคมี

2.2. นิวคลีโอลัส ทำหน้าที่สังเคราะห์ไรโบโซม และอาร์เอ็นเอ

2.3. นิวคลีโอพลาสซึม คือ ส่วนต่าง ๆ ที่อยู่ในเยื่อหุ้มนิวเคลียส ซึ่งประกอบด้วยสารโปรตีน ดีเอ็นเอ (DNA) และอาร์เอ็นเอ (RNA)

3. ไซโทพลาสซึม (Cytoplasm): เป็นส่วนที่ล้อมรอบนิวเคลียสอยู่ภายในเยื่อหุ้มเซลล์ ไซโทรพลาสซึมเป็นที่อยู่ของออร์แกเนล และเป็นบริเวณที่เกิดปฎิกริยาทางเคมีที่สำคัญในเซลล์

4. ออร์เนลล์ (Organelle): เป็นองค์ประกอบที่สำคัญของเซลล์ทำหน้าที่เหมือนอวัยวะต่าง ๆ แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ออร์แกเนลล์ที่มีเยื่อหุ้ม และไม่มีเยื่อหุ้ม

4.1 ออร์แกเนล์ที่มีเยื่อหุ้ม แบ่งออกเป็นอีก 2 ชนิดคือ

4.1.1 ออแกแนลที่มีเยื่อหุ้มสองชั้น ได้แก่

• ไมโตคอนเดรีย ทำหน้าที่สร้างพลังงาน (Krebs’ cycle, Electron Transport Chain)

• คลอโรพลาสต์ ทำหน้าที่ในการสังเคราะห์แสง

4.1.2 ออแกแนลที่มีเยื่อหุ้มชั้นเดียว

• เอ็นโดพลาสมิกเรติคูลัม (ER)
  - ชนิดขรุขระ (Rough endoplasmic recticulum: RER): ทำหน้าที่สังเคราะห์โปรตีน
  - ชนิดเรียบ (Smooth Endoplasmic Recticulum: SER) ทำหน้าที่สร้าไขมันและ เสตอรอยด์

• กอลจิแอพพาราตัส (Golgi apparatus) ทำหน้าที่รับโปรตีนจาก ER และปรับปรุงโรตีนเพื่อส่งออกไปยังเป้าหมาย โครงสร้างของกอลจิแอพพาราตัสมีลักษณะเป็นถุงแบน ด้านที่อยู่ใกล้กับ ER (cis face) จะรับถุงบรรจุโปรตีนที่ส่งมาจาก ER ด้านที่อยู่ห่างจาก ER ( trans face) จะทำการส่งถุงบรรจุโปรตีนไปยังจุดหมาย

• ไลโซโซม (Lysosome) มีลักษณะเป็นถุงบรรจุเอนไซม์ ทำหน้าที่ย่อยสลายโมเลกุลสารขนาดใหญ่ ทำลายสิ่งแปลกปลอม และรีไซเคิลออร์แกเนลที่หมดอายุ

• เพอโรซิโซม (Peroxisome) มีลักษณะเป็นถุงที่บรรจุ oxidizing enzyme พบมากในเซลล์ตับ ทำหน้าที่ทำลายสารพิษ เช่นแอลกอฮอล์

• แวคิวโอล (Vacuole) มีลักษณะเป็นถุงที่มีเยื่อหุ้มมีชื่อเรียกตามสารที่ถูกบรรจุและหน้าที่การทำงาน ดังนี้
  - คอนแทร็กไทล์แวคิลโอล (Contractile vacuole) ทำหน้าที่รักษาสมดุลของน้ำ พบในสิงมีชีวิตเซลล์เดียว เช่น อะมีบ้า พารามีเซียม
  - ฟูดแวคิลโอล (Food vacuole) ทำหน้าที่บรรจุอาหารที่รับมาจากภายนอกเซลล์เพื่อย่อยสลายต่อไป
  - แฟทแวคิวโอล (Fat vacuole) ทำหน้าที่สะสมหยดไขมัน

4.2 ออร์แกเนลที่ไม่มีเยื่อหุ้ม

• ไรโบโซม (Ribosome) ประกอบด้วยหน่วยย่อยสองหน่วย คือ หน่วยย่อยเล็ก (small subunit, S) และ หน่วยย่อยใหญ่ (large subunit, L) ทำหน้าที่สังเคราะห์โปรตีน

• สารโครงร่างของเซลล์ (Cytoskeleton) เป็นโครงสร้างของเส้นใยโปรตีน ทำหน้าที่คงรูปร่างของเซลล์ โดยทำให้เซลล์ทนต่อแรงอัดจากภายนอกเส้นใยโปรตีนที่ประกอบเป็นสารโครงร่างเซลล์ มี 3 ชนิด คือ ไมโครทูบูล, ไมโครฟิลาเมนต์ และอินเตอร์มีเดียลฟิลาเมนต์
  
  - ไมโครทูบูล มีลักษณะเป็นท่อกลวง
  
  - ไมโครฟิลาเมนต์ มีลักษณะเป็นเส้นใยขนาดเล็ก ประกอบด้วยโปรตีนแอคติน
  
  - อินเตอร์มีเดียลฟิลาเมนต์ มีลักษณะเป็นเส้นใยโปรตีนโดยจะมีขนาดใหญ่กว่าไมโครฟิลาเมนต์ แต่เล็กกว่าไมโครทูบูล

• เซนทริโอล เป็นออร์แกเนลล์ส่วนที่อยู่ใกล้นิวเคลียส ทำหน้าที่ช่วนในการเคลื่อนที่ของโครโมโซมในขณะที่มีการแบ่งเซลล์

---

[1] The Cell Anatomy - Lessons - Tes Teach. (2018). Tes Teach with Blendspace. Retrieved 10 September 2018, from https://www.tes.com/lessons/DGqc1oPZiPmtEQ/the-cell-anatomy